Zwart gat breekt snelheidsrecord

[Jan van Ooijen]

Zwart gat breekt snelheidsrecord

Met de Europese ruimtetelescoop XMM-Newton is een röntgendubbelster ontdekt met een extreem korte baanperiode: slechts 2,4 uur. De röntgendubbelster bestaat uit een stellair zwart gat dat minstens drie keer zo zwaar is als de zon en een kleine, lichte rode dwergster. Materie van de rode dwerg wordt opgezogen door de sterke zwaartekracht van het zwarte gat en hoopt zich op in een afgeplatte accretieschijf voordat het definitief in het zwarte gat verdwijnt. Die extreem hete accretieschijf zendt de waargenomen röntgenstraling uit. Met XMM-Newton is de röntgenbron (MAXI J1659-152 geheten) ruim een half etmaal continu bestudeerd.

Daarbij bleek dat de röntgenstraling periodieke helderheidsdipjes vertoonde, veroorzaakt doordat de onregelmatige buitenrand van de accretieschijf elke omloop een deel van de röntgenstraling afdekt. Uit de metingen werd een omlooptijd van 2,4 uur afgeleid - bijna een uur korter dan het vorige record voor de omlooptijd van een röntgendubbelster (3,2 uur, voor de bron Swift J1753.5-0127). De resultaten zijn gepubliceerd in Astronomy & Astrophysics; eerste auteur is de Nederlandse astronoom Erik Kuulkers, verbonden aan ESA's European Space Astronomy Centre in Spanje. Het zwarte gat en de rode dwergster draaien rond een gemeenschappelijk zwaartepunt. Vanwege zijn lichtere massa beschrijft de rode dwerg een grotere baan, waardoor hij een hogere baansnelheid heeft: ongeveer twee miljoen kilometer per uur, ofwel zo'n twintig keer de baansnelheid van de aarde.

Het zwarte gat, dat een kleinere baan rond het gemeenschappelijk zwaartepunt beschrijft, heeft een baansnelheid van 'slechts' 150.000 kilometer per uur - dertig procent meer dan de baansnelheid van de aarde.

Astronieuws