Waarschuwing: er hangt een 'zee-ijstijd' in de lucht

[Jan van Ooijen]

Waarschuwing: er hangt een 'zee-ijstijd' in de lucht

Klimaatvoorspellers moeten Groenland beter in de gaten houden. De hoeveelheid zoet water die vanaf dit eiland de Noord-Atlantische Oceaan in stroomt is groter dan gedacht - met mogelijk koele gevolgen. Behalve dat er meer zoet water de zee in stroomt, is ook de snelheid van de zoetwaterstroom vanaf Groenland de afgelopen twintig jaar fors toegenomen. Dat schrijven aardwetenschappers uit Bristol, Utrecht, Enschede en Californië deze week in het vakblad Geophysical Research Letters.

De gevolgen kunnen groot zijn: het zoete water doet niet alleen de zeespiegel stijgen, maar kan uiteindelijk ook de Warme Golfstroom afremmen, die onder meer Europa van warmte voorziet. Dat kan op zijn beurt weer invloed hebben op het klimaat. Een periode van sterke afkoeling van 8.200 jaar geleden werd hoogst waarschijnlijk veroorzaakt door dit mechanisme - in dit geval omdat een meer met smeltwater van de aflopende ijstijd leegliep in de oceaan - en veel wetenschappers veronderstellen dat het plotseling opzetten van een ijzige periode rond 12.000 jaar geleden dezelfde oorzaak had. De rampenfilm The Day after Tomorrow uit 2004 is losjes op zo'n scenario gebaseerd.



Toename
In de periode van 1961 tot 1990 stroomde jaarlijks gemiddeld 880 kubieke kilometer zoet water vanaf Groenland de zee in, in 2010 was dit al toegenomen tot 1.200 kubieke kilometer per jaar, concluderen de onderzoekers op basis van satellietgegevens, computermodellen en metingen ter plaatse. Ter vergelijking: dit is 14 keer de hoeveelheid zoet water die de Nederlandse grote rivieren jaarlijks samen afvoeren naar zee. De grootste toename werd gemeten in zuid Groenland, op een plaats waar de instroom van koud zoet water tot grotere verstoringen in de oceaancirculatie leidt dan in het hoge noorden. Terwijl de meeste klimaatmodellen wel rekening houden met het zoete water dat via rivieren en neerslag in de noordelijke oceanen terecht komt - momenteel ongeveer twee keer zoveel als wat vanaf Groenland in zee stroomt - wordt de bijdrage van Groenland meestal gewoon weggelaten. Dat moet anders, zegt Michiel van den Broeke, meteoroloog aan de Universiteit Utrecht, die meewerkte aan het onderzoek. 'Als de zoetwaterstroom zo snel blijft groeien als nu, zal dat in het jaar 2100 waarschijnlijk al gevolgen hebben voor de oceaancirculatie.' Modellen lieten een vertraging van de Golfstroom zien van ongeveer 20 procent, vertelt Van den Broeke. 'Maar dat was nog geen gedegen studie', benadrukt hij meteen, 'we hebben maar één scenario uitgeprobeerd.'

Verandering
Didier Roche, klimaatwetenschapper aan de Vrije Universiteit, die niet bij dit onderzoek betrokken was, is het roerend met Van den Broeke eens. 'Deze studie laat wederom zien dat het klimaat geen evenwichtstoestand is, maar een snel veranderend systeem', zegt hij. Voor een afkoeling zoals die van 8.200 jaar geleden hoeven we echter niet bang te zijn, voegt hij eraan toe. 'Het ging toen om een hoeveelheid water die bijna honderd keer zo groot was als wat er nu van Groenland af komt.' Wel was het destijds in een jaar of vijf bekeken, en weten we in dit geval niet hoe lang de toename in de zoetwaterstroom zal doorgaan. 'Dat zijn we aan het uitzoeken', zegt Van den Broeke. 'De ijskappen krimpen natuurlijk door het afsmelten, dat zal het proces op den duur waarschijnlijk weer afremmen.' Of, hoe en wanneer dat gebeurt is momenteel nog niet bekend.

Stop op de Golfstroom
De Warme Golfstroom zorgt al tientallen jaren voor hoofdbrekens bij oceanografen. De stroming, die warmte naar het noorden voert vanaf de evenaar, zou zeer gevoelig zijn voor verstoring. In 2005 kwamen oceanografen tot de conclusie dat de stroom de afgelopen vijftig jaar zo'n 30 procent is afgenomen. Stilvallen van de stroming zou vooral het zeewater bij IJsland, Spitsbergen, Noorwegen, Ierland en Engeland flink afkoelen. In onze streken zou de luchttemperatuur zonder de extra warmte naar schatting 3 of 4 graden lager liggen.

Volkskrant