Internationale ozondag

[Jan van Ooijen]

Internationale ozondag

Op 16 september 2012 is het precies 25 jaar geleden dat het Montreal Protocol van de Verenigde Naties ter bescherming van de ozonlaag is getekend. De overeenkomst om de productie van ozonafbrekende stoffen aan te pakken is een schoolvoorbeeld van succesvolle internationale samenwerking. Productie en gebruik van ozonlaagaantastende stoffen, ook wel cfk's genoemd, is de laatste jaren sterk afgenomen.

Half september is ook het moment waarop het ozongat, dat jaarlijks boven de Zuidpool ontstaat, weer zichtbaar wordt. Uit satellietwaarnemingen blijkt dat de vorming van het ozongat dit jaar sterke gelijkenissen vertoont met twee jaar geleden. In 2010 bedekte het ozongat door ongebruikelijke weersomstandigheden een kleinere omvang van gemiddeld 22,2 miljoen kilometer. Vorig jaar was sprake van een gemiddeld ozongat, in omvang en diepte vergelijkbaar met de laatste jaren maar het hield lang stand.



De bezorgheid over de aantasting van de ozonlaag dateert uit de jaren zeventig. In 1974 onderkenden Molina en Rowland als eersten dat chloorfluorkoolwaterstoffen (cfk's) de ozonlaag kunnen aantasten. Zij gaven daarmee een vroeg signaal af van mogelijke toekomstige problemen. De ozonlaag beschermt het leven op aarde tegen schadelijk ultraviolet (UV) zonlicht.

Hun bezorgdheid werd in 1985 versterkt door de ontdekking van het ozongat boven Antarctica. Om mens en milieu te beschermen werd daarom het Montreal Protocol opgesteld. Het Montreal Protocol en de latere amendementen hebben ervoor gezorgd dat de productie van ozonafbrekende stoffen in de afgelopen 20 jaar sterk is teruggedrongen. Daardoor is de hoeveelheid ozonafbrekers in de atmosfeer de afgelopen jaren enigszins afgenomen.

Naast minder uitstoot van ozonafbrekende stoffen heeft het Montreal Protocol geleid tot minder uitstoot van broeikasgassen. Het Protocol heeft daarmee bijgedragen aan de beperking van het broeikaseffect. Zonder het Protocol zou de broeikaswerking van ozonafbrekende stoffen tweemaal zo groot zijn geweest.

De ozonlaag vertoont echter nog altijd geen overduidelijk signaal van herstel, al zijn er wel steeds meer aanwijzingen die wijzen op een herstel. De afname in de hoeveelheid ozonafbrekende stoffen is echter nog gering. Daarnaast vertoont de ozonlaag natuurlijke variaties van jaar op jaar, waardoor een eventueel begin van herstel nog niet opvalt. Ten slotte wordt het herstel mogelijk vertraagd door de klimaatverandering als gevolg van het versterkte broeikaseffect. Een volledig herstel van de ozonlaag wordt in de tweede helft van deze eeuw verwacht.

De dikte van de ozonlaag wordt continu gemeten met satellieten. Komende week wordt een nieuwe Europese polaire satelliet gelanceerd die instrumenten bevat voor metingen van de hoeveelheid ozon. Bovendien wordt onder meer in ons land gewerkt aan een nieuw satellietinstrument TROPOMI waarvan de lancering voorlopig gepland is in 2015. Dit instrument wordt de opvolger van satellietinstrument OMI, het Ozone Monitoring Instrument, dat de laatste jaren een schat aan gegevens heeft opgeleverd.

KNMI